معماری بروتالیسم

معماری سخت و غول‌پیکر که دنیای مدرن را تسخیر کرد

معماری بروتالیسم، سبکی پرچم‌دار و شناخته‌شده است که از دهه 1950 تا 1980 بر طراحی و ساخت بسیاری از بناهای عمومی، دولتی و مسکونی تأثیر گذاشت. این سبک معماری به‌ویژه به دلیل استفاده گسترده از بتن خام و سازه‌های بزرگ و ساده‌اش شناخته می‌شود. برخلاف بسیاری از سبک‌های معماری پیش از خود که به تزئینات و زیبایی‌شناسی کلاسیک توجه ویژه داشتند، بروتالیسم به سادگی، اصالت و کاربردگرایی باور داشت. ساختمان‌های بروتالیستی اغلب به‌صورت غول‌پیکر و محکم طراحی می‌شوند، با نمایی از بتن یا سنگ خام که هیچ‌گونه پوششی نداشته و در عین حال بر عملکرد و استحکام تأکید دارند.

در این سبک، بیشتر از آنکه به زیبایی‌های ظاهری پرداخته شود، به کارایی و عملکرد فضاها توجه می‌شود. بر همین اساس، بروتالیسم در بسیاری از موارد انتخابی مناسب برای ساختمان‌های عمومی مانند کتابخانه‌ها، ساختمان‌های دولتی، پارکینگ‌های عمومی و برج‌های مسکونی بوده است. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که بسیاری از بناهای بروتالیستی در ذهن افراد به نمادهایی از دنیای سرد، بی‌رحم و دیستوپیایی بدل شوند. برای همین است که این ساختمان‌ها اغلب در فیلم‌ها و سریال‌هایی که به تحلیل جوامع شهری و آینده‌های تاریک می‌پردازند، به‌طور برجسته‌ای نمایش داده می‌شوند.

 

 

ویژگی‌های منحصر به فرد معماری بروتالیسم

• ظاهر بلوک‌مانند و سنگین: ساختمان‌های بروتالیستی عموماً شکل‌های هندسی ساده دارند که به صورت بلوک‌های بزرگ و متراکم طراحی شده‌اند و ظاهر آنها سنگین و عظیم به نظر می‌آید.
• خطوط ساده و گرافیکی: طراحی‌های بروتالیستی عمدتاً بر پایه خطوط مستقیم و ساده ساخته می‌شوند که به شدت از پیچیدگی‌ها و تزئینات اضافی اجتناب می‌کنند.
• عدم تزئینات اضافی: بر خلاف سبک‌های کلاسیک و باروک، بروتالیسم از هرگونه تزیینات اضافی و غیرضروری خودداری می‌کند و تمام تمرکز بر عملکرد و استفاده بهینه از فضا است.
• حس کاربردی و عملکردی: معماری این سبک به کاربری و عملکرد بنا توجه ویژه دارد. هر عنصر و جزئیات در ساختمان به گونه‌ای طراحی می‌شود که کاملاً کاربردی و مفید باشد.
• استفاده از پالت رنگی تک‌رنگ: در اکثر ساختمان‌های بروتالیستی، رنگ‌ها ساده و اغلب تک‌رنگ هستند، به طوری که بیشتر رنگ‌های خنثی مانند خاکستری، سیاه، سفید و بتنی در این معماری غالب است.
• استفاده از بتن خام و نمای بتنی: یکی از ویژگی‌های شاخص این سبک استفاده از بتن خام و نمای بتنی است که این ماده به صورت خام و بدون پوشش یا تزئینات اضافی در ساختمان‌ها به کار می‌رود. به همین دلیل، این سبک را با واژه «بتن خام» (béton brut) توصیف می‌کنند.
• سطوح خشن و ناتمام: سطوح خارجی و داخلی ساختمان‌های بروتالیستی اغلب خشن و بدون پرداخت‌های پیچیده هستند. این سطوح ناتمام و ناصاف به نوعی نشان‌دهنده صداقت و حقیقت مواد است.
• استفاده از مواد مدرن مانند فولاد، شیشه، سنگ، و گابیون‌ها: علاوه بر بتن، از مواد مدرن و صنعتی دیگری مانند فولاد و شیشه برای ایجاد کنتراست‌های بصری استفاده می‌شود. در بعضی از ساختمان‌ها، گابیون‌ها (سایر مواد طبیعی که در حصارها و دیوارها استفاده می‌شود) نیز به چشم می‌خورند.
• پنجره‌های کوچک: در معماری بروتالیسم، پنجره‌ها به اندازه‌ای طراحی می‌شوند که عمدتاً کوچک و محدود باشند. این ویژگی موجب می‌شود که نور طبیعی به شکل محدود وارد ساختمان شود.
• عناصر مدولار: بسیاری از بناهای بروتالیستی به شیوه‌ای مدولار طراحی شده‌اند، به این معنا که بخش‌های مختلف آن‌ها به صورت واحدهایی تکرار شونده و استاندارد تولید می‌شود.

 

 

چرا معماری بروتالیسم به وجود آمد؟

معماری بروتالیسم نتیجه نیاز فوری به بازسازی خانه‌ها و ساختمان‌ها پس از پایان جنگ جهانی دوم بود. این سبک نه تنها پاسخگویی به نیاز مسکن بود، بلکه واکنشی به سبک‌های پیشین و تجملاتی مانند نئوکلاسیک و آرت دکو محسوب می‌شد. طراحان این سبک در تلاش بودند که معماری را به سادگی و کاربردی بودن بازگردانند و از تزئینات غیرضروری فاصله بگیرند.

در این دوره، معمارانی چون آلیسون و پیتر اسمیتسون، لوکوربوزیه، پل رودولف، مارسل بروئر و ارنو گلدفینگر به طراحی ساختمان‌هایی پرداختند که نمایانگر سبک جدیدی در معماری بودند. یکی از معروف‌ترین آثار بروتالیسم، Cité Radieuse یا «شهرک تابناک» طراحی‌شده توسط لوکوربوزیه در سال 1952 است. این ساختمان از یک قاب بتنی مسلح با واحدهای آپارتمانی مدولار برای 1600 نفر تشکیل شده و تأثیر زیادی بر جنبش بروتالیسم داشت.

 

از دیستوپیا تا طراحی‌های معاصر

در حالی که بسیاری از ساختمان‌های بروتالیستی در ابتدا به عنوان نمادهایی از مدرنیته و نوآوری شناخته می‌شدند، به تدریج با گذشت زمان، به‌ویژه در دهه 1980، این سبک به خاطر ظاهر سرد و بی‌روحش در بسیاری از نقاط جهان به فراموشی سپرده شد. این ساختمان‌ها به‌طور کلی احساس بی‌پناهی و ناآرامی را به بیننده منتقل می‌کنند و به دلیل فرسایش بتن و سطوح ناتمام، این نمای صنعتی بیشتر به زوال شهری شباهت داشت.

در دوران جنگ سرد و گسترش این سبک در شوروی سابق، معماری بروتالیسم با مفاهیمی مانند توتالیتاریسم و سرکوبگر بودن ارتباط پیدا کرد. برای همین هم در بسیاری از جوامع پس از پایان دوران بلوک شرق، ساخت‌وسازهای بروتالیستی مورد انتقاد قرار گرفت و به نمادی از دیکتاتوری تبدیل شد.

با این حال، در سال‌های اخیر، بازگشتی به این سبک مشاهده می‌شود. بسیاری از طراحان و معماران به زیبایی‌شناسی بروتالیسم علاقه‌مند شده‌اند و در آثار جدید خود از ویژگی‌های این سبک استفاده کرده‌اند. همچنین این سبک در دکوراسیون داخلی، مبلمان و حتی طراحی اشیاء تأثیرات زیادی بر جای گذاشته است.

 

نمونه‌های معروف معماری بروتالیسم در سراسر جهان

معماری بروتالیسم از ابتدا در انگلستان پدید آمد، اما به سرعت به سایر نقاط جهان گسترش یافت و نمونه‌های معروفی از آن در کشورهای مختلف به چشم می‌خورد. از جمله برخی از آثار برجسته این سبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Cité Radieuse در مارسی، فرانسه

 

• Boston City Hall در بوستون، ماساچوست

 

• Geisel Library در سن دیگو، کالیفرنیا

 

• Trellick Tower در لندن، انگلستان

 

• Habitat 67 در مونترال، کانادا

 

• Litchfield Towers در پیتسبورگ، پنسیلوانیا

 

• Malcolm Moos Health Sciences Tower در مینیاپولیس، مینه‌سوتا

 

• J. Edgar Hoover Building در واشنگتن، دی.سی.

 

• One Police Plaza در نیویورک، ایالات متحده

 

• Hayward Gallery در لندن، انگلستان

 

• Russian State Scientific Center for Robotics and Technical Cybernetics در سن پترزبورگ، روسیه

 

این بناها همچنان در فرهنگ عمومی شناخته شده و مورد توجه هستند و تعدادی از آن‌ها به آثار شاخص معماری تبدیل شده‌اند.

 

آینده معماری بروتالیسم

در حالی که بسیاری از افراد هنوز ساختمان‌های بروتالیستی را زشت، سرد و بی‌روح می‌دانند، باید اذعان کرد که در سال‌های اخیر، تحولی در نگرش عمومی نسبت به این سبک به وجود آمده است. با رشد و تغییر در دنیای معماری معاصر، علاقه به بروتالیسم به شکلی جدید و متفاوت در حال شکل‌گیری است. بسیاری از معماران و طراحان مدرن به بازسازی و ترمیم این بناهای بزرگ و گاهی فرسوده پرداخته‌اند و سعی دارند با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین، این سازه‌ها را به فضاهایی کاربردی و مدرن تبدیل کنند. این فرآیند به معنای به‌روزرسانی این ساختمان‌ها و نشانه‌ای از بازگشت به اصول اولیه معماری است؛ اصولی که بر سادگی، عملکرد و ارتباط مستقیم با فضا تأکید داشتند.

این بازگشت به بروتالیسم می‌تواند نمادی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی باشد. در دنیای امروز، بسیاری از افراد به دنبال فضایی هستند که بتواند اصالت و تاریخ را در کنار امکانات مدرن در خود جای دهد. به همین دلیل، ترمیم و بازسازی ساختمان‌های بروتالیستی می‌تواند به‌عنوان یک گام رو به جلو در راستای احترام به گذشته و ایجاد فضاهایی معاصر و کاربردی دیده شود.

بروتالیسم دیگر تنها به‌عنوان یک سبک معماری در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک بیان هنری و فرهنگی از دوران خود باقی مانده است. این سبک تأثیرات عمیقی در معماری و در سایر زمینه‌ها مانند طراحی داخلی، هنر شهری و حتی مد داشته است. همچنین، بسیاری از فیلم‌ها، مستندها و آثار هنری معاصر از این سبک الهام گرفته‌اند و به آن جنبه‌ای نوین و جذاب بخشیده‌اند. بنابراین، بروتالیسم همچنان در دنیای طراحی و فرهنگ شهری جایگاه خاص خود را حفظ کرده و به‌طور مداوم در حال تکامل و بازتعریف است.

در نهایت، شاید بتوان گفت که زیبایی‌شناسی خاص و منحصر به فرد این سبک در برابر انتقادهای زیادی که با آن روبه‌رو بوده، هنوز هم یک پیام قدرتمند از اصالت، قدرت و سادگی را به جهان منتقل می‌کند. این معماری به‌عنوان یک میراث از گذشته و یک بیان هنری که در دوران معاصر همچنان جذاب و اثرگذار است، به حیات خود ادامه می‌دهد.