عبدالعزیز فرمانفرمائیان، یکی از برجسته‌ترین معماران مدرن ایران، در سال 1920 در شیراز به دنیا آمد. او دهمین پسر شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، حاکم کل استان شیراز، بود. در سال 1928، در سن هشت سالگی، برای تحصیل به فرانسه فرستاده شد و دوران ابتدایی و متوسطه خود را در دبیرستان میشل پاریس تا سال 1938 گذراند. یک سفر کوتاه به ایران در تابستان 1935 اولین ارتباط او به‌عنوان نوجوان با خانواده‌اش بود.
دوران تحصیل و آغاز فعالیت
عبدالعزیز فرمانفرمائیان در سال 1938 دیپلم خود را دریافت کرد. او به همراه سه برادر دیگرش از راهنمایی دزیره روستان، فیلسوف و نویسنده برجسته فرانسوی، بهره‌مند شدند که نقش مهمی در شکل‌گیری دوران کودکی و تحصیلات آن‌ها داشت. پس از آغاز تحصیلات معماری در مدرسه معماری اکول اسپشیال، برای ورود به مدرسه هنرهای زیبای پاریس آماده شد. با شروع جنگ جهانی دوم، تحصیلات او متوقف شد و در سال 1940 به ایران بازگشت. در دوران حضورش در ایران، او در شغل‌های مختلفی از جمله شهرداری تهران، شرکت کارنساکس، و وزارت فرهنگ فعالیت کرد.
در سال 1942، او با لیلا قراگوزلو ازدواج کرد و صاحب یک فرزند شد. با پایان جنگ جهانی دوم، او به همراه خانواده‌اش به پاریس بازگشت تا تحصیلاتش را ادامه دهد و در سال 1950 از مدرسه هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شد. پایان‌نامه او، طراحی یک کاروانسرای مدرن برای جنوب ایران، به‌عنوان بهترین پروژه سال شناخته شد.
بازگشت به ایران و نقش‌آفرینی در معماری مدرن
در سال 1950، عبدالعزیز فرمانفرمائیان به تهران بازگشت و تا سال 1979 به خلق یکی از مهم‌ترین میراث‌های معماری مدرن ایران پرداخت. در ابتدا به‌عنوان کارمند دولتی در بخش ساختمان دانشگاه تهران مشغول به کار شد و به‌زودی به ریاست این بخش رسید. او همچنین به تدریس در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران پرداخت و تا سال 1958 در این سمت باقی ماند.
در سال 1954، او به‌عنوان مشاور رسمی سازمان برنامه و بودجه شناخته شد و در این دوره طراحی خانه‌های شخصی متعددی برای بستگان، دوستان و مشتریانش انجام داد. در سال 1976، او شرکت “عبدالعزیز فرمانفرمائیان و همکاران” (AFFA) را تأسیس کرد که در طراحی پروژه‌های بزرگ، از جمله ورزشگاه‌ها و ساختمان‌های اداری، مشارکت داشت. این شرکت با معماران جوانی همچون رضا مجد و فرخ هیر‌بد همکاری می‌کرد.
پروژه‌های شاخص
عبدالعزیز فرمانفرمائیان و شرکتش طراحی و اجرای پروژه‌های بسیاری را بر عهده داشتند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
ساختمان‌های اداری:
ساختمان مرکزی وزارت کشاورزی (1976)
ساختمان مرکزی شرکت نفت ایران (1961)
مرکز مخابرات تهران (1974)
مراکز ورزشی:
ورزشگاه آزادی تهران با ظرفیت 100,000 نفر (1970)
استخر سرپوشیده و سالن‌های چندمنظوره (1974)
پروژه‌های مسکونی:
برج‌های سامان 1 و 2 (1970–1972)
مجتمع مسکونی ونک پارک (1978)
پروژه‌های مسکن کارگری در سرتاسر ایران
پروژه‌های فرهنگی و دولتی:
موزه فرش ایران (1978)
پاویون ایران در اکسپو 67 مونترال
مهاجرت و زندگی در خارج از کشور
با وقوع انقلاب ایران در سال 1979، عبدالعزیز فرمانفرمائیان به پاریس مهاجرت کرد و سپس به اسپانیا نقل مکان نمود. او در اسپانیا زندگی کرد و در سن 93 سالگی درگذشت. وی همچنان با رضا مجد، شریک کاری خود، که تا چندی پیش در پالما د مایورکا فعالیت داشت، در ارتباط بود. دوران زندگی او در تبعید، فرصتی برای بازاندیشی و تحلیل آثار و تجربیاتش در معماری ایران فراهم کرد.
میراث عبدالعزیز فرمانفرمائیان
عبدالعزیز فرمانفرمائیان از معمارانی بود که با دیدگاهی مدرن و جهانی توانست پروژه‌هایی به یادماندنی خلق کند. از ساختمان‌های دولتی گرفته تا پروژه‌های فرهنگی و مسکونی، آثار او همچنان بخشی از هویت معماری ایران مدرن را تشکیل می‌دهند. کارهای او شامل پروژه‌های بزرگی مانند استادیوم آزادی، برج‌های سامان، و طراحی مجموعه نیایش بوده که هر یک نمادی از توانایی او در ترکیب هنر مدرن با نیازهای بومی ایران است.
فرمانفرمائیان نه تنها یک معمار، بلکه یک معلم و الهام‌بخش برای نسل‌های آینده معماران ایران بود. او در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و دانشجویان بسیاری را در مسیر حرفه‌ای خود هدایت کرد. تأثیر او بر پیشرفت معماری معاصر ایران عمیق و پایدار بوده و آثار او همچنان منبعی برای مطالعه و الهام محسوب می‌شوند.
در میان پروژه‌های برجسته او می‌توان به طراحی ساختمان‌های اداری مانند وزارت کشاورزی، پروژه‌های فرهنگی مانند موزه فرش، و پروژه‌های مسکونی بزرگ مانند برج‌های سامان اشاره کرد. او همچنین در طرح‌های شهری بزرگ مانند برنامه جامع شهر تهران نقش اساسی داشت و دیدگاه‌های نوآورانه‌ای برای توسعه شهری ارائه داد.
فرمانفرمائیان در طول زندگی حرفه‌ای خود، تعادلی بی‌نظیر بین هنر، فرهنگ، و فناوری ایجاد کرد و میراثی از خود به جا گذاشت که همچنان در معماری ایران مدرن برجسته است.