ویلای دفنی قنات

شاید بلاخره زمان آن فرا رسیده است که بتوانیم حداقل دریک مکان چراغ ها را خاموش کنیم و ببینیم که فضا بدون آن ها چه شکل و شمایلی دارد.

“در ستایش سایه ها اثر جونیچیرو تانیزاکی”

ایده طراحی خانه سایه ها از کتاب “در ستایش سایه ها” الهام گرفته شد. تصویری که تانیزاکی از گذشته ای رمانتیک و بدون نور خیره کننده ارایه می­دهد و همچنین زیبایی که او در بازی مداوم نور، سایه و تاریکی در فضا و با ظرافت اشیا تصویر می­کند چنان قدرتی دارد که حسرت زندگی در این فضا و در حرفه ما خلق چنین فضایی را ایجاد می­کند.

شروع این پروسه با تعیین مرزبندی آغاز شد. زیرا که در تعریف پروژه در اصطلاح ما با یک کاغذ سفید مواجه بودیم. برای رهایی از این موقعیت اولیوت را بر انتخاب سایت مناسب قرار دادیم، جایی که نور، سایه و تاریکی طیف گسترده ای را برای ما فراهم کنند. کویر مرکزی ایران برای این امر گزینه مناسبی بود که شدت نور و سایه کیفیت های مورد نیاز را فراهم می­کرد و همچنین در تاریکی مطلق، آسمان شب جهان تازه ای را ارایه می­کند. به علاوه برای محدود کردن گزینه ها به جستجو در نواحی اطراف شهر یزد پرداختیم.

با این همه هدف ما ساخت یک خانه در میان یک فضای خالی و به دور از تمدن نبود. می­خواستیم با قرار دادن این بنا هدیه ای را به محیط اطراف (طبیعت، محیط مصنوع و حتی مردم) پیشکش کنیم. بنابراین روستای ارنان را انتخاب کردیم. ارنان در نزدیکی کوهی قرار گرفته که سنگواره های آن گواه از زندگی دوازده هزار ساله انسان در این مکان دارد. همچنین دریاچه فصلی، تعداد زیادی قنات خشک شده و قلعه متعلق به دوره قاجار از دیگر عناصر شاخص ارنان می­باشند. به علاوه ارنان در نزدیکی تعداد کثیری روستا قرار دارد که فاقد امکانات مناسب بهداشتی، آموزشی، پزشکی و اجتماعی هستند. در جهت بهبود شرایط کل منطقه علاوه بر خانه ما دو فضای آموزشی و آب انبار را برای استفاده عموم به برنامه فیزیکی اضافه کردیم.

همانطور که اشاره شد یکی از مهمترین ویژگی های سایت وجود تعداد قابل توجهی قنات بود. قنات به صورت خلاصه کانال حفر شده برای انتقال آب از سفره های زیرزمینی به سطح زمین با استفاده از شیب زمین می­باشند.  چاه های دسترسی به کانال از روی سطح زمین نشان از وجود قنات در لایه زیرین دارند. قنات ها، لنداسکیپ، خاک، تکنیک های سنتی ساخت و همچنین مرجع های تاریخی به مرور ایده های معماری ما را شکل دادند.

جهت چرخش خانه منطبق بر جهت قلعه تاریخی ارنان است و به مانند بقیه عناصر تشکیل دهنده ترکیب بندی برای به حداقل رساندن اتلاف انرژی، داخل زمین قرار گرفته است. با استفاده از این تکنیک و بهره گرفتن از مصالح موجود در سایت (خاک کوبیده) علاوه بر اقتصادی بودن، نیاز به استفاده از سرمایش و گرمایش مصنوعی به حداقلی خود می­رسد. خاک کوبیده ظرفیت گرمایی بالایی دارد ولی در اینجا متریال نه صرفا به جهت ملزومات تکنیکی بلکه برای ما تجربه لمس معماری و روایت گری در فضا را فراهم می­آورد.

فضا ها در بخش مسکونی توسط نور مستقیم و یا غیر مستقیم روشن می­گردند. نور مستقیم از طریق گنبد ها و یا فضای استخر وارد مجموعه می­گردد. ابعاد و اندازه این گنبد ها و همچنین مقطع ورودی نور در آن ها متغیر است که در هر لحظه از روز اتمسفر متفاوتی را در داخل ایجاد می­کنند. لایه نازک آب موجود در استخر که همواره به علت باد در حرکت است سایه و نوری رازالود را به حیاط زیرین منتقل می­کند.

سرویس ها و آشپزخانه توسط نور غیر مستقیم و منعکس شده از حیاط هابی با مقیاس کوچک­تر روشن میگردند. هر حیاط نورگیر سقفی خود که گنبد گونه و الهام گرفته از ورودی چاه های قنات می­باشد را دارد. این حیاط ها همچنین یک اکوسیستم طبیعی برای کرم های شب تاب هستند که در شب روشنایی متحرک را ایجاد می­کنند. اکوسیستمی که همراه با طبیعت است و برای انسان کهکشانی را در مقیاس یک حیاط ایجاد میکند.

مسیر عبوری مدرسه که در دل زمین حفر شده است یادآور کوچه های تاریخی شهر یزد می­باشد. این مسیر تناسبات، آسایش حرارتی و بازی مداوم و ریتم گونه بین نور و سایه را به وجود می­آورد. فضای کلاس ها و کتابخانه از نورگیر­های گنبدی در سقف و همچنین نورگیر­­های مسیر بهره می­برند.

آب انبار متصل به قنات های موجود به خدمت مردم در می­آید و به زمین­های کشاورزی ارنان آب می­رساند. آب انبار فرم خود را از گونه بندی غالب آب انبار های منطقه الهام گرفته است. این گونه به همراه بادگیر آبستره خود، حضور شاخصی را در لنداسکیپ مجموعه دارا می­باشد. بادگیر و یا نورگیر امکان چرخش هوا را برای مسیر زیرزمینی که سه مجموعه را به هم اتصال می­دهد را  فراهم می­سازد. این مسیر بازخوانی نوینی از قنات است که در آن نورگیر ها تعریف کننده مسیر و پایاب ها فضا­های مکث می­باشند.

در مجموع این پروژه تلاشی برای ایجاد یک ترکیب بندی و یا به بیانی دیگر طیفی از محو شدگی می­باشد. هر عنصر در این پروژه علاوه بر ارتباط و دیالوگ منحصر به فردی که با نور دارد، یک تن (tone) به خصوص را نیز ایجاد میکند. مجموع این عناصر و قرار گیری آن ها در ترکیب بندی فرمی، بصری و حتی عملکردی یک مجموعه واحد را ایجاد می­کند که امکان تجربه کردن فضای شاید فراموش شده و به دور از خیرگی را بازآفرینی می­کند.