سبک وابی‌سابی در طراحی داخلی

وابی‌سابی (Wabi-Sabi) یک جهان‌بینی زیبایی‌شناختی برخاسته از فرهنگ ژاپنی است که زیبایی را در ناپایداری، نقص و ناتمامی می‌بیند. این مفهوم به‌جای کمال‌گرایی و نوگرایی افراطی، بر سادگی، فروتنی و پذیرش تغییرات طبیعی تأکید دارد. در دنیای پرشتاب و مصرف‌گرای امروز، وابی‌سابی رویکردی متفاوت و الهام‌بخش برای طراحی داخلی ارائه می‌کند؛ رویکردی که طراحان را دعوت می‌کند به‌جای اشیاء لوکس و کاملاً بی‌نقص، به اصالت، آرامش و زیبایی بی‌تکلف فضا بها دهند.

وابی‌سابی در سال‌های اخیر به یکی از تأثیرگذارترین گرایش‌ها در طراحی داخلی جهان تبدیل شده است، چرا که نیاز زمانه به فضاهای آرام، صمیمی و پایدار را بازتاب می‌دهد. این سبک با تشویق به استفاده از مواد طبیعی، قدیمی و دست‌ساز و پرهیز از تجمل‌گرایی، برای معماران و طراحان داخلی مسیری علمی-هنری فراهم کرده تا محیط‌هایی خلق کنند که در عین زیبایی، واجد حس زندگی، تاریخ و آرامش باشند.

.

.

.

پیشینه تاریخی و فلسفی وابی‌سابی در ژاپن

زیبایی‌شناسی وابی‌سابی ریشه در فلسفهٔ ذن بودیسم و فرهنگ سنتی ژاپن دارد. از حدود قرن ۱۲ و ۱۳ میلادی، آموزه‌های بودیسم ذن – که بر سادگی، فروتنی و هماهنگی با طبیعت تأکید داشت – در ژاپن رواج یافت. مفهوم وابی‌سابی نیز برآمده از همین جهان‌بینی است. واژهٔ «وابی» در اصل به معنای سادگی روستایی یا زیبایی در انزوا (نوعی اندوه شیرین) و «سابی» به معنای کهنگی، زنگار و گذر زمان است. ترکیب این دو واژه بیانگر نگرشی است که ناپایداری و گذر عمر را نه یک کاستی، بلکه سرچشمهٔ زیبایی می‌داند؛ زیبایی شکوفه‌های زودگذر گیلاس، زنگار روی فلز قدیمی یا ترکِ یک فنجان چای را ارج می‌نهد.

یکی از عرصه‌های شکل‌گیری و تبلور وابی‌سابی، مراسم چای در ژاپن بود. تا پیش از قرن ۱۵، مراسم چای در دربار اشراف ژاپن به نمایش تجمل و اشیای گران‌بهای وارداتی از چین تبدیل شده بود. در واکنش به این تجمل‌گرایی، چای‌سالارانی همچون Murata Jukō (موراتا جوکو) و سپس شاگردش Sen no Rikyū (سن‌نو ریکیو) فلسفهٔ ذن را به آیین چای بازگرداندند. ریکیو در قرن ۱۶ میلادی سبک جدیدی به‌نام وابی‌چا را کامل کرد و همهٔ عناصر زائد و پرزرق‌وبرق را از مراسم چای حذف نمود.

او به‌جای ظروف چینی بی‌نقص، از کاسه‌ها و ابزارهای سفالی ساده و نامتقارن استفاده کرد و اتاق چای را به یک کلبهٔ گِلی کوچک با دو حصیر تاتامی و دو فنجان ناهمسان تقلیل داد. این سادگی و نقص عمدی، روح وابی‌سابی را در عمل نشان می‌داد: دو مهمان و میزبان در فضایی خلوت و بی‌آلایش، لحظهٔ اکنون و زیبایی ناپایداری آن را با تمامی حواس درک می‌کردند. هر جزئی در این مراسم – از معماری اتاق گرفته تا نحوهٔ حرکت دست – حامل تفکری عمیق دربارهٔ پذیرش ناپایداری و فضیلت سادگی بود.

فرهنگ چای تنها یکی از جلوه‌های تاریخی وابی‌سابی است. این زیبایی‌شناسی همچنین در هنر شاعران دوره ادو مانند ماتسوئو باشو (شاعر هایکو) دیده می‌شود؛ باشو با چند کلمهٔ کوتاه، زودگذر بودن لحظه‌های عادی را شعر می‌کرد (مثلاً صدای جست‌وخیز قورباغه در آب یک برکهٔ قدیمی) و نشان می‌داد که در سادگی و گذرابودن طبیعت، جمالی عمیق نهفته است. در هنر سفالگری سنتی ژاپن نیز وابی‌سابی حضور دارد؛ تکنیک کینتسوگی (Kintsugi) یا زرین‌دوزی شکستگی ظروف، نمونه‌ای بارز است که در آن شکستگی‌های یک کاسهٔ شکسته با لاک و پودر طلا مرمت و برجسته می‌شود.

این کار نه‌تنها از دورریز جلوگیری می‌کند، بلکه تاریخچه و نقص شیء را به زیباترین وجه به نمایش می‌گذارد – گویی ترک‌ها و ترمیم‌های طلاکاری‌شده بخشی از داستان و هویت ظرف هستند. بدین‌ترتیب، در طول تاریخ ژاپن، از آیین‌ها و هنرهای سنتی گرفته تا زندگی روزمره (مانند ساده‌زیستی سامورایی‌ها یا زیبایی در معماری روستایی)، وابی‌سابی به‌صورت یک زیرساخت فکری و زیبایی‌شناختی حضور داشته است؛ زیرساختی که فانی‌بودن و نقص را نه دشمن زیبایی، بلکه جوهرهٔ آن می‌داند.

اصول زیبایی‌شناسی وابی‌سابی

وابی‌سابی دارای اصول بنیادینی است که راهنمای تشخیص زیبایی در اشیاء و فضاها هستند. مهم‌ترین این اصول عبارت‌اند از ناپایداری، نقص، سادگی، خلوت (فضا)، نور و متریال. در ادامه، هر یک از این اصول را توضیح می‌دهیم و نقش آن در زیبایی‌شناسی وابی‌سابی را تبیین می‌کنیم:

• ناپایداری (بی‌ثباتی و گذرا بودن): در قلب فلسفهٔ وابی‌سابی، پذیرش موقتی‌بودن همه چیز قرار دارد. هر پدیده‌ای در طبیعت دستخوش تغییر، زوال و تجدید می‌شود و همین گذر زمان موجب زیبایی است. به بیان بودایی، «هیچ چیز پایدار نیست» و وابی‌سابی این حقیقت را جشن می‌گیرد. در طراحی، این اصل به معنای ارج نهادن به پتینه و کهنگی است؛ مثلاً تیره‌شدن رنگ چوب در اثر گذشت سال‌ها، نرم‌شدن پارچهٔ کتان با استفادهٔ مداوم، یا ترک‌خوردن لعاب سرامیک بر اثر گذر زمان، همگی نشانه‌های زیبایی‌اند نه عیب. یک شیء یا فضا داستان عمر خود را از طریق همین تغییرات طبیعی بیان می‌کند و طراح وابی‌سابی به‌جای پنهان‌کردن یا مبارزه با این تغییرات، آن‌ها را معنا‌بخش و ارزشمند جلوه می‌دهد. گلبرگ خشک‌شده در یک گلدان، رنگ پریدگی دیوار گچی قدیمی یا فرش دست‌بافی که جای پا بر آن مانده، همه در زیبایی وابی‌سابی سهم دارند.

• نقص و ناتمامی (پذیرش عدم کمال): هیچ چیز در جهان کامل و بی‌عیب نیست – این پیام کلیدی وابی‌سابی است. بر خلاف زیبایی‌شناسی غربی که قرن‌ها کمال متقارن و بی‌نقص را ایده‌آل می‌دانست، وابی‌سابی بر جذابیت ناهماهنگی، نامتقارنی و ایرادهای جزئی تأکید دارد. یک ترک کوچک در کاسهٔ سفالی، رگه‌های طبیعی در چوب، دوخت ناصاف یک پارچهٔ دست‌باف یا لبهٔ نخ‌نما شدهٔ فرش همه باعث می‌شوند شیء «شخصیت» پیدا کند. این نقص‌ها به چشم و دل ما گرما و زندگی منتقل می‌کنند؛ چرا که یادآور دست‌ساز بودن و خاص بودن هر چیز هستند. در طراحی داخلی وابی‌سابی، وسایل قدیمی یا ترک‌خورده جایگاه ویژه دارند. برای نمونه، حضور یک میز چوبی کهنه با سطح خط‌وخش‌دار یا یک قالی قدیمی رنگ‌ورو رفته در کنار مبلمان جدید، به فضا عمق و اصالت می‌بخشد. حتی در ساخت یا بازسازی بنا نیز نمود این اصل دیده می‌شود؛ معماران علاقه‌مند به وابی‌سابی ممکن است بخشی از دیوار گچی را عمداً خام و ناتمام رها کنند تا لایه‌های گذشته و بافت طبیعی آن آشکار بماند. این رویکرد «عیب‌ها را جشن می‌گیرد» و به ما یادآوری می‌کند که زیبایی راستین در انسانی بودن و نواقص طبیعی اشیاء و فضاهاست نه در بی‌عیبی مصنوعی.

• سادگی (ایجاز و خلوت‌آرایی): شعار وابی‌سابی این است: «چیزهای کم‌تر، اما با معنی بیش‌تر». سادگی در اینجا صرفاً مینیمالیسم ظاهری نیست، بلکه پرهیز از اضافات غیرضروری به‌منظور آشکار کردن جوهرهٔ فضا و اشیاء است. در طراحی وابی‌سابی از شلوغی و انباشت تزئینات اجتناب می‌شود تا ذهن و چشم فرصت آرامش و تمرکز بیابد. هر عنصر باید دلیلی برای حضور داشته باشد؛ هر وسیله‌ای که استفاده نمی‌شود یا ارزشی به فضا نمی‌افزاید، حذف می‌گردد. نتیجهٔ این حذف تجملات، فضایی خلوت، آرام و تأمل‌برانگیز است. وابی‌سابی با مینیمالیسم در حذف شلوغی اشتراک دارد، اما تفاوت مهم‌شان در حس فضا است: فضای وابی‌سابی خلوت است ولی خالی و بی‌روح نیست؛ بلکه با حضور چیزهای اندک اما معنادار، حالتی شاعرانه و دلپذیر دارد. همان‌گونه که لئونارد کورن می‌گوید: «همه چیز را به ذاتش تقلیل بده، اما شاعرانگی را حذف نکن.». این جمله به‌خوبی بیانگر هنر وابی‌سابی در سادگی است؛ سادگی‌ای که واجد شاعرانگی و عمق احساسی باشد.

• فضا و خلوت (تأکید بر فضای خالی یا Ma): در زیبایی‌شناسی ژاپنی، مفهوم «ما» (間, Ma) به معنای فضای خالی و فاصلهٔ بین اشیاء اهمیت ویژه‌ای دارد. وابی‌سابی نیز از این مفهوم بهره می‌برد. به تعبیر طراحان ژاپنی، عدم حضور اشیاء به‌اندازهٔ حضورشان حائز اهمیت است و فضای خالی نوعی عنصر طراحی به‌شمار می‌آید. در طراحی سنتی ژاپن، برخلاف غرب که اغلب تمایل به پُر کردن فضا دارد، اصل «ما» به ما می‌آموزد که خالی‌گذاشتن گوشه‌ای از اتاق یا فاصله‌گذاری میان مبلمان، به فضا اجازهٔ «نفس کشیدن» می‌دهد. این خلوت عامدانه، چشم را به عناصر موجود هدایت می‌کند و تأثیر آن‌ها را تقویت می‌نماید. برای مثال، یک دیوار تقریبا خالی که تنها یک طومار خطاطی یا یک شاخهٔ خشک در گلدان بر آن خودنمایی می‌کند، بسیار تأثیرگذارتر از دیواری پر از تزئینات مختلف است. سکوت و فضای خالی در وابی‌سابی همان نقشی را دارد که مکث‌ها در موسیقی؛ با ایجاد وقفه و خلأ میان نواها، موسیقی معنا و عمق پیدا می‌کند. به‌طور مشابه، فضاهای خالی و سطوح بی‌تزئین در یک اتاق، زیبایی اشیاء و متریال‌های موجود را برجسته‌تر کرده و حسی از آرامش و تعادل پدید می‌آورد. این اصل با اصل سادگی در هم تنیده است و هدف آن پرهیز از ازدحام بصری و خلق یک ریتم و توازن در چیدمان است.

• نور و سایه (نورپردازی نرم و طبیعی): تمایز وابی‌سابی با زیبایی‌شناسی غربی را می‌توان به‌خوبی در نگرش به نور و تاریکی دید. در حالی که طراحی غربی مدرن اغلب به‌دنبال نورپردازی شدید، یکنواخت و حذف سایه‌هاست، زیبایی‌شناسی ژاپنی (مثلاً در جستار کلاسیک «در ستایش سایه‌ها» اثر تانیزاکی) ارزش سایه‌ها و نور ملایم را یادآور می‌شود. وابی‌سابی نیز نور طبیعی غیرمستقیم، سایه‌های لطیف و روشنایی اندک اما گرم را ترجیح می‌دهد. نور باید به فضا حس آرامش و مراقبه بدهد، نه اینکه آن را غرق در درخشش مصنوعی کند. از این‌رو در فضاهای وابی‌سابی، پنجره‌های کوچک یا مات که نور فیلتر‌شده می‌تابانند، شمع‌ها و چراغ‌های کاغذی یا پارچه‌ای با نور طلایی و کم‌سو بسیار دیده می‌شود. این منابع نور سنتی، سایه‌هایی رقصان و زنده ایجاد می‌کنند که سطوح بافت‌دار متریال‌ها را برجسته می‌کنند و بُعد شاعرانه‌ای به فضا می‌بخشند. به‌طور کلی، هرچه نور ملایم‌تر و طبیعی‌تر باشد، حس گذرای زمان و دنجی فضا بیشتر القا می‌شود. در وابی‌سابی حتی تاریکی نسبی گوشه‌ها پذیرفته شده و مطلوب است، چرا که فضا را رازآمیز و آرام‌بخش می‌کند. همان‌گونه که معماران سنتی ژاپن در چای‌خانه‌ها با یک چراغ کم‌نور در فضای کوچک حالتی معنوی می‌آفریدند، در طراحی داخلی معاصر هم می‌توان با تنظیم دمای رنگ نور (ترجیح نورهای گرم به‌جای سفید یخی) و بهره‌گیری از سایه‌روشن‌ها، به کیفیتی نرم و مراقبه‌ای در نورپردازی دست یافت.

• متریال‌های طبیعی و اصالت بافت‌ها: وابی‌سابی یک زیبایی‌شناسی عمیقاً مادّه‌گرا به معنای اصیل کلمه است – یعنی به مواد تشکیل‌دهندهٔ اشیاء و بناها و خصوصیات حسی آن‌ها اهمیت می‌دهد. مواد مصنوعی و تکمیل‌شده (مثل پلاستیک صیقلی یا کروم براق) در این رویکرد جایی ندارند؛ در عوض مواد ارگانیک، زمینی و دارای بافت‌های طبیعی ارجحیت دارند. چوب با گره‌هایش، سنگ با سطح ناهموارش، سفال و خاک رس با بافت خشن، پارچه‌های کتان و پشم با تار‌و‌پود نامنظم، حصیر بامبو و کنف با رایحه و لمس گرم – این‌ها قهرمانان دکور وابی‌سابی هستند. اصل مهم، نمایان بودن حقیقت ماده است: به‌طور مثال اگر از چوب استفاده می‌شود، سطح آن ترجیحاً با رنگ یا روکش پوشیده نمی‌شود تا طرح رگه‌ها و بافت طبیعی‌اش دیده شود؛ یا کف سنگی ممکن است پرداخت براق نشود تا حالت خام و اولیهٔ سنگ حفظ گردد. این مواد طبیعی علاوه بر زیبایی بصری، حس لامسه و بویایی فضا را نیز غنی می‌کنند (نرمی یک پارچهٔ کتان شسته‌شده یا بوی چوب سرو در اتاق) و بدین ترتیب تجربه‌ای همه‌جانبه از فضا به دست می‌دهند. وابی‌سابی حتی از متریال‌های بازیافتی و عناصر قدیمی با روح تاریخ استقبال می‌کند؛ مثلاً استفاده از تیرهای چوبی کهنه به‌عنوان ستون یا کف‌پوش، یا به‌کارگیری آجرها و کاشی‌های قدیمی در ساخت جدید، چرا که این مواد روح زمان را در خود دارند. در پنت‌هاوس معروف گرینیچ نیویورک که بر اساس وابی‌سابی طراحی شده، طراحان از چوب‌های بازیافتی ساختمان‌های قدیمی محله و سنگ و فولاد خام استفاده کرده‌اند تا حسی از قدمت و اصالت به فضا بدهند. به طور خلاصه، راستی و سادگی متریال یکی از ارکان وابی‌سابی است؛ هر ماده‌ای باید بتواند داستان طبیعی خود را بدون پرده‌پوشی بیان کند.

.

.

.

کاربرد وابی‌سابی در طراحی داخلی

به‌کارگیری اصول وابی‌سابی در طراحی داخلی به معنای خلق فضایی است که از دل طبیعت و زندگی واقعی برآمده باشد. در این فضاها، همه‌چیز از جنس صداقت، سادگی و آرامش است و هر عنصر به ایجاد تعادل و زیبایی کلی کمک می‌کند. در ادامه، جنبه‌های کلیدی طراحی داخلی به سبک وابی‌سابی را بررسی می‌کنیم:

• انتخاب مواد و بافت‌ها: متریال‌های طبیعی و خام پایهٔ طراحی وابی‌سابی هستند. به‌جای سطوح مصنوعی و کاملاً پرداخت‌شده، از موادی مانند چوب زنده (با گره و بافت طبیعی)، سنگ و بتن اکسپوز، سفال و سرامیک دست‌ساز، آجر و خاک، فلزات کهنه‌شده (مثل آهن زنگ‌زده یا برنز پتینه‌بسته) استفاده می‌شود. پارچه‌ها نیز از الیاف طبیعی همچون کتان، کنف، پشم و ابریشم انتخاب می‌شوند که نخ‌نما شدن یا چروک خوردنشان جزئی از زیبایی آن‌هاست. این مواد خام و صمیمی، گرما و اصالت را به فضا تزریق می‌کنند و ارتباط ساکنان را با طبیعت پیرامون تقویت می‌نمایند. برای مثال، کف‌پوش چوبی با پرداخت زبر و روغن طبیعی به‌جای لاک براق، یا دیوار گچی سفیدکاری‌نشده که رد ماله بنا روی آن پیداست، بسیار به روح وابی‌سابی نزدیک‌تر است از سنگ مرمر صیقلی یا رنگ‌آمیزی اکریلیک صاف.

• طرح رنگی ملایم و زمینی: پالت رنگ در سبک وابی‌سابی از طبیعت الهام می‌گیرد. رنگ‌های خنثی و آرام نظیر سفید گرم و شیری، بژ و نخودی، خاکی و قهوه‌ای روشن، خاکستری‌های مات، سبز زیتونی و خاکی، و ته‌رنگ‌های گرفتهٔ آبی و نیلی معمولاً به‌کار می‌روند. این رنگ‌ها عمدتاً تُن‌های خاکی و طبیعی هستند که چشم را خسته نمی‌کنند و پس‌زمینه‌ای آرام برای جلوهٔ بافت‌ها فراهم می‌سازند. پرهیز از رنگ‌های تند و جیغ باعث می‌شود هیچ عنصر مصنوعی، تمرکز را از زیبایی متریال‌ها و فرم‌های ساده منحرف نکند. در عین حال، ترکیب هوشمندانهٔ سایه‌رنگ‌های گرم و سرد (مثلاً کرم با خاکستری، یا قهوه‌ای سوخته با سبز زیتونی) به فضا عمق و غنای بصری می‌بخشد. تعادل رنگی نیز مهم است – معمولاً رنگ‌های روشن و تیره در کنار هم استفاده می‌شوند تا نوعی هارمونی طبیعی ایجاد شود (مثل ترکیب سفید و چوب تیره، یا خاک رس قرمز در کنار بتن خاکستری). مجموع این رنگ‌های آرام، به فضا حسی از آرامش، ثبات و پیوند با زمین می‌دهد.

• نورپردازی طبیعی و ملایم: طراحی داخلی وابی‌سابی از نور به عنوان عنصری حیاتی برای ایجاد حال‌وهوای فضا بهره می‌گیرد. نور طبیعی بهترین منبع روشنایی است؛ پنجره‌ها به گونه‌ای طراحی یا پوشانده می‌شوند که نور خورشید به‌صورت نرم و غیرمستقیم وارد شود و سایه‌های لطیفی در فضا بیافریند. برای نور مصنوعی، چراغ‌هایی با جنس طبیعی (کاغذ، پارچه، چوب یا سفال) و لامپ‌های با نور گرم و شدت پایین توصیه می‌شود. به عنوان نمونه، استفاده از آباژورهای کاغذی مدل آکاری (ساختۀ ایسامو نوگوچی) یا فانوس‌های بامبو با لامپ کم‌وات، حالتی شاعرانه و آرام به فضا می‌دهد. این چراغ‌ها نور را پخش کرده و از خیرگی جلوگیری می‌کنند. نتیجه، فضایی با روشنا‌یی ملایم، سایه‌های زنده و کنتراست نرم است که به استراحت و تأمل کمک می‌کند. برعکس، از نورهای مهتابی یا LED خیلی سفید و تیز که فضا را تخت و سرد می‌کنند پرهیز می‌شود. در سبک وابی‌سابی، حتی تاریکی نسبی و بخش‌هایی از اتاق که کم‌نور باقی می‌مانند پذیرفته شده است؛ چرا که سایه نیز بخشی از زیبایی فضاست و برای احساس عمق و آرامش ضروری است. خلاصه اینکه نورپردازی باید کمینه اما مؤثر باشد – به‌جای اینکه هر گوشه را غرق نور کنیم، ترجیح دارد که تنها به‌اندازهٔ نیاز روشن کنیم و بگذاریم سایه‌ها بازی خود را بکنند.

• چیدمان، فضا و مبلمان: در یک فضای وابی‌سابی، پلان و چیدمان به سمت باز بودن و سادگی می‌رود. اصل خلوت که پیش‌تر گفته شد، در چیدمان مبلمان کاملاً رعایت می‌شود: از چیدن بیش از حد وسایل و پر کردن همهٔ گوشه‌ها باید پرهیز کرد تا هر جزء امکان درخشش داشته باشد. مبلمان لازم و کاربردی به ساده‌ترین شکل و کمترین تعداد انتخاب می‌شود و به‌گونه‌ای قرار می‌گیرد که تردد و جریان انرژی در فضا روان باشد. معمولاً مبلمان کم ارتفاع (مثلاً میزهای چای ژاپنی یا مبل‌های کوتاه) استفاده می‌شوند تا فضا را بزرگ‌تر و دلبازتر نشان دهند و ارتباط بهتری با کف و زمین برقرار شود. یک اتاق نشیمن وابی‌سابی ممکن است تنها شامل یک کاناپهٔ سادهٔ پارچه‌ای به‌رنگ خنثی، یک میز جلو مبلی چوبی دست‌ساز و perhaps یک قفسهٔ دیواری با چند شئ منتخب باشد. چندمنظوره بودن وسایل نیز تشویق می‌شود – برای مثال یک نیمکت چوبی می‌تواند هم صندلی باشد و هم میز کناری – تا از شلوغ شدن با وسایل غیرضروری جلوگیری شود. فضای منفی (خالی) بین مبلمان حائز اهمیت است و هر قطعه مبلمان باید فضای تنفس اطراف خود داشته باشد. به‌علاوه، خطوط ساده و هندسهٔ ابتدایی در طراحی مبلمان ترجیح دارد؛ مثلاً تخت‌های پلتفرم ساده بدون تزئینات، میزهایی با صفحهٔ چوبی تخت و پایه‌های صاف، صندلی‌هایی با خطوط منحنی نرم یا راست گوشهٔ بی‌پیرایه. مجموع این‌ها فضایی می‌آفریند که آرام، دنج و دعوت‌کننده است و ساکنین می‌توانند بدون حس آشفتگی در آن استراحت کنند.

• اجزاء دکوری و اشیاء دست‌ساز: تزئینات در سبک وابی‌سابی نه با اقلام لوکس کارخانه‌ای، بلکه با اشیاء معنادار، دست‌ساز و منحصربه‌فرد انجام می‌شود. هر شئ تزئینی باید داستانی برای گفتن داشته باشد؛ از خرید انبوه عناصر دکوری مد روز که صرفاً ویترین را پُر کنند پرهیز می‌شود. در عوض، مثلاً یک گلدان سفالی دست‌ساز با لعاب ترک‌خورده یا یک قالیچهٔ بافته‌شده با طرحی نامنظم زینت‌بخش فضا می‌گردد. این نواقص و دست‌ساز بودن است که به آن‌ها گرما و اصالت می‌بخشد. عناصر دکوری و هنرهای دستی سنتی ژاپن مانند ظروف چای راکو، مجسمه‌های بودایی چوبین، پارچه‌های باتیک یا سوزن‌دوزی بومی، سبدهای بامبو و سرامیک‌های مفرغی همگی انتخاب‌های عالی هستند. هر کدام از این اشیاء با ناهمگونی‌های کوچک و اثر دست هنرمند، فضایی زنده و پرروح پدید می‌آورند. حتی کتاب‌های قدیمی، عکس‌های سیاه‌وسفید خانوادگی یا ابزارآلات قدیمی (مثل قیچی آهنی یا ساعت دیواری زنگ‌زده) می‌توانند به عنوان دکور استفاده شوند تا عمق تاریخی و احساسی فضا را افزایش دهند. نکتهٔ دیگر، طبیعت‌آرایی در فضا است؛ آوردن عناصر طبیعی همچون شاخه‌های خشک، سنگ‌های رودخانه، برگ‌های پاییزی یا گل‌های ساده به داخل، هم فضا را تزیین می‌کند و هم یادآور گذرا بودن و فصل‌های طبیعت است. یک مسیر محبوب در وابی‌سابی، نمایش فصلی بودن است: مثلاً در بهار چند شاخه شکوفهٔ گیلاس در گلدان، در پاییز شاخه‌های برگ‌زرد، در زمستان چند تکه چوب خشک یا مخروط کاج. به این ترتیب طراحی داخلی به همگام شدن با چرخهٔ طبیعت کمک می‌کند. در مجموع، هر شیء در دکور وابی‌سابی یا کاربردی است یا معنای عاطفی دارد (و اغلب هر دو)؛ از پر کردن اتاق با خرده‌ریزهای بیهوده یا تزئینات پرزرق‌وبرق (که روح ندارند) پرهیز می‌شود.

• دوام، پایداری و تعمیر: از آن‌جا که وابی‌سابی زیبایی را در کهنگی و عمر اشیاء می‌بیند، به استفادهٔ مجدد و تعمیر وسایل به‌جای دورانداختن آن‌ها تأکید دارد. این رویکرد کاملاً با طراحی پایدار و دغدغه‌های زیست‌محیطی هماهنگ است. به‌جای تعویض مبلمان کهنه با نو، تلاش می‌شود با مرمت و تغییر کاربری، زندگی تازه‌ای به اشیاء داده شود – مثلاً رنگ‌آمیزی دوبارهٔ یک کمد چوبی قدیمی یا تبدیل درهای قدیمی خانه به میز ناهارخوری با افزودن پایه. این کار علاوه بر کاهش ضایعات، به فضا شخصیت یگانه‌ای هم می‌دهد. وقتی خانه‌ای پر از وسایلی باشد که سال‌ها از آن‌ها استفاده شده و هر کدام خاطره یا تأثیری به جا گذاشته‌اند، خودبه‌خود احساس گرما و زندگی شکل می‌گیرد. شعار «بخر کم‌تر، اما باکیفیت‌تر» در این سبک جدی گرفته می‌شود. طراحان داخلی وابی‌سابی توصیه می‌کنند تا جای ممکن وسایل دست‌دوم، عتیقه یا روستیک تهیه کنید، زیرا این اشیاء قبلاً یک زندگی داشته‌اند و آماده‌اند داستانشان را در خانهٔ جدید بازگو کنند. همچنین پیش از آنکه وسیله‌ای را دور بیندازید، ببینید آیا می‌توانید آن را تعمیر یا با خلاقیت به شکل جدیدی استفاده کنید. به عنوان نمونه، شکستن یک ظرف سفالی پایان کار آن نیست؛ می‌توان آن را با هنر کینتسوگی ترمیم کرد یا تکه‌هایش را به عنوان موزائیک تزئینی به کار برد. همین نگاه در مورد پوشاک، فرش‌ها (رفو کردن) و سایر اقلام نیز صدق می‌کند. نتیجه چنین رویکردی، فضایی است که علاوه بر زیبایی بصری، بار معنایی و اخلاقی مثبت دارد و حس احترام به اشیاء و محیط‌زیست را القا می‌کند.

.

.

.

مقایسهٔ سبک وابی‌سابی در طراحی داخلی با مینیمالیسم غربی و Japandi

وابی‌سابی گاه به‌اشتباه معادل «مینیمالیسم» پنداشته می‌شود، چرا که هر دو بر سادگی تأکید دارند. اما میان این دو تفاوت‌های مهمی هست. مینیمالیسم غربی عمدتاً یک سبک مدرن است که زیبایی را در حذف کامل تزئینات و عملکردگرایی مطلق می‌بیند؛ فضای مینیمال معمولاً تمیز، هندسی، متقارن و بی‌عیب‌ونقص طراحی می‌شود و هر عنصر غیرعملکردی از آن حذف شده است. در این سبک تاکید بر سطوح صاف و خطوط تیز، رنگ‌های یکدست (اغلب سفید یا سیاه) و نظم بصری شدید است.

در مقابل، وابی‌سابی نیز با شلوغی و تزئینات بی‌مورد مخالف است، اما به‌جای سردی و صُلب بودن، فضایی گرم و ارگانیک خلق می‌کند. یک اتاق مینیمال ممکن است شیک و مدرن به‌نظر برسد اما گاهی کمی خالی از حس زندگی است؛ حال آن‌که اتاق وابی‌سابی با وجود سادگی، به‌خاطر بافت‌ها، ایرادهای عمدی و اشیاء قدیمی، حسی دنج و روح‌دار دارد. همچنین مینیمالیسم دنبال تقارن و برابری کامل است، ولی وابی‌سابی نامتقارنی و عدم توازن طبیعی را می‌پذیرد و زیبا می‌شمارد.

مینیمالیسم می‌خواهد هر چیز اضافی را حذف کند، اما وابی‌سابی می‌گوید هر چیز غیرضروری را حذف کن و آنچه باقی می‌گذاری باید یا کاربردی باشد یا روایتی در خود داشته باشد. به بیان خلاصه، مینیمالیسم به خلوتی خالص و مدرن می‌انجامد، در حالی که وابی‌سابی خلوتی خاموش اما شاعرانه و احساسی خلق می‌کند.

سبک ژاپندی (Japandi) در سال‌های اخیر به عنوان تلفیقی از زیبایی‌شناسی ژاپنی و اسکاندیناوی (ژاپن + اسکاندیناوی) رایج شده است. ژاپندی اشتراکات زیادی با وابی‌سابی دارد: هر دو به سادگی، طبیعت‌گرایی و فضای دنج اهمیت می‌دهند. در واقع ژاپندی را می‌توان امتزاج مینیمالیسم ژاپنی (ذن) با راحتی و کارکردگرایی اسکاندیناوی دانست. فضای ژاپندی معمولاً آرام، روشن، متعادل و شیک است و از رنگ‌های خنثی روشن، مبلمان مدرن و چوب روشن بهره می‌برد. تفاوت آن با وابی‌سابی در این است که ژاپندی کمی رسماً طراحی‌شده‌تر و آراسته‌تر به‌نظر می‌رسد؛ به عبارت دیگر، حس و حال “نو” بودن و طراحی معاصر در آن غالب است.

برای مثال، در یک اتاق نشیمن سبک ژاپندی ممکن است مبل و صندلی‌های مدرن اسکاندیناوی با خطوط تمیز به همراه عناصر ژاپنی مانند یک آویز کاغذی یا گیاه بونسای ببینیم. این ترکیب متعادل و شیک است. اما وابی‌سابی بیشتر روی عناصر قدیمی و کهنه، ناهمخوانی‌های ظریف و بافت‌های خام تأکید می‌کند. ژاپندی به اعتدال و هماهنگی طراحی بها می‌دهد، در حالی که وابی‌سابی آماده است اشیائی را وارد دکور کند که شاید کاملاً با هم “ست”‌ نباشند اما روح و اصالت دارند.

به بیان دیگر، ژاپندی به زیبایی‌شناسی مینیمال و راحتی اسکاندیناوی وفادار است و وابی‌سابی به ناپایداری و نقص زیبای ژاپنی. با این حال، این دو سبک به‌خوبی می‌توانند ترکیب شوند؛ چنان‌که بسیاری از طراحان معاصر عملاً در آثار خود از هر دو الهام می‌گیرند. برای مثال، خانه‌ای که توسط Norm Architects در دانمارک طراحی شده و در ادامه بدان اشاره می‌کنیم، پیوندی از فلسفهٔ هیوگهٔ دانمارکی (راحتی و دنجی) و وابی‌سابی ژاپنی است. نتیجه فضایی است که هم خلوت و مینیمال است و هم گرم و صمیمی.

Japandi با روح وابی‌سابی

.

.

مینیمالیسم غربی

.

.

وابی‌سابی

.

.

Japandi

.

.

.

نمونه‌های برجسته سبک وابی‌سابی در طراحی داخلی

پنت‌هاوس TriBeCa در گرینیچ هتل نیویورک توسط Axel Vervoordt و Tatsuro Miki طراحی شده است؛ این فضا با الهام از زیبایی‌شناسی وابی‌سابی، ترکیبی از عناصر صنعتی و طبیعی را در خود جای داده است. در این بخش، چند پروژهٔ مشهور بین‌المللی را که رویکرد وابی‌سابی را به‌خوبی منعکس می‌کنند معرفی می‌کنیم:

• پنت‌هاوس هتل گرینیچ، نیویورک (The Greenwich Hotel Penthouse): یکی از شناخته‌شده‌ترین فضاهای داخلی وابی‌سابی، پنت‌هاوس سه‌خوابهٔ واقع در بالاترین طبقهٔ هتل گرینیچ در محلهٔ Tribeca نیویورک است. طراحی این سوئیت ۶۸۰۰ فوت مربعی را معمار بلژیکی اکسل ورووردت (Axel Vervoordt) به‌همراه معمار ژاپنی تاتسورو میکی (Tatsuro Miki) انجام داده‌اند. این پنت‌هاوس با الهام از گذشتهٔ صنعتی محله و زیبایی‌شناسی سنتی ژاپن شکل گرفته است. در سراسر فضا از متریال‌های خام و بازیافتی بهره گرفته شده؛ مثلاً تیرهای چوبی کهنه از ساختمان‌های منطقه، ستون‌های فولادی زنگ‌زده و تخته‌های کف بازیابی‌شده از یک انبار قدیمی، هویت تاریخی به فضا داده‌اند. دیوارها با گچ و خاک با رنگ‌های خنثی پوشیده شده و بعضاً بخش‌هایی از آجر و بتن اکسپوز عمداً در معرض دید گذاشته شده‌اند تا حس ناتمامی و صداقت متریال را القا کنند. مبلمان و اشیاء داخل پنت‌هاوس ترکیبی از عتیقه‌های آسیایی و اروپایی و مصنوعات دست‌ساز محلی است؛ برای مثال در اتاق نشیمن یک میز چوبی قدیمی ژاپنی و چند کوزهٔ سرامیکی ساخت استاد ژاپنی شیرو تسوجیمورا قرار داده شده که سادگی و نایکنواختی آن‌ها فوراً جلب نظر می‌کند. در طراحی این فضا، اصل «وابی» یا زیبایی در نقص و اصالت به‌روشنی دیده می‌شود؛ هر ترک در دیوار یا نقش‌ونگار نامنظم در چوب بخشی از زیبایی کلی است. همچنین مفهوم استفاده مجدد و بازآفرینی اشیاء به‌خوبی رعایت شده است؛ برای نمونه سقف یکی از فضاها با چوب‌های بازیافتی بازار قدیمی نیویورک پوشیده شده و چراغ‌های آویز مسی از ورقه‌های مسی بام ساختمان اصلی، به‌شکل سنتی کدو (گُرده) دست‌ساز شده‌اند. نتیجهٔ نهایی فضایی است بسیار آرام، فروتنانه و دور از هیاهوی شهر – پناهگاهی شاعرانه بر فراز نیویورک که گویی متعلق به زمانی خارج از زمان حال است. این پروژه به نمونه‌ای شاخص از تلفیق وابی‌سابی با طراحی لوکس معاصر بدل شده و تحسین بین‌المللی برانگیخته است.

.

• رستوران Noma 2.0، کپنهاگ (Noma Copenhagen): رستوران مشهور نوما در دانمارک – که بارها به‌عنوان بهترین رستوران جهان انتخاب شده – در طراحی داخلی شعبهٔ جدید خود (معروف به Noma 2.0) رویکردی وابی‌سابی اتخاذ کرده است. ساختمان رستوران به‌دست معمار دانمارکی دیوید تورستراپ (با همکاری گروه BIG) طراحی شده و کانسپت آن الهام‌گرفته از مزارع سنتی نورژ (نروژ) و دهکده‌های اسکاندیناوی است. فضای داخلی شامل چندین بنا است که همچون یک دهکدهٔ کوچک گرد هم آمده‌اند و کاملاً در محیط طبیعی همجوار (محلهٔ Christiania کپنهاگ) ادغام شده‌اند. در سالن اصلی غذاخوری که شبیه یک انبار چوبی بزرگ طراحی شده، از چوب به‌عنوان متریال غالب بهره گرفته شده است: دیوارها، سقف‌ها و کف همگی با تخته‌های چوبی قدیمی (بخشی از آن‌ها تیرهای ۲۰۰ سالهٔ به‌دست‌آمده از بندر نزدیک) ساخته یا روکش شده‌اند. این چوب‌ها عمداً پرداخت‌نشده و ناصاف باقی مانده‌اند تا بافت طبیعی و سنشان هویدا باشد. میزها و صندلی‌های رستوران نیز از چوب بلوط دست‌ساز ساخته شده و طرحی ساده و ارگانیک دارند. پالت رنگی کاملاً خاکی است – قهوه‌ای‌های گرم، خاکستری‌های چوبی و سبزهای بسیار تیره – که یادآور جنگل و خاک است. نورپردازی در نوما ۲.۰ بسیار ملایم و عمدتاً با نور طبیعی روز و شمع‌ها تأمین می‌شود و در شب، فضا حالتی نیمه‌تاریک و صمیمی پیدا می‌کند. جالب اینکه طراحی داخلی به گونه‌ای است که امکان تغییرات فصلی در دکور را فراهم می‌کند: به دیوارها و سقف قلاب‌هایی برای آویختن تزئینات طبیعی (همچون شاخه‌ها، گیاهان خشک، سبزیجات فصلی) تعبیه شده تا دکور با منوی فصلی رستوران همراهی کند. به این ترتیب، وابی‌سابی در نوما صرفاً زیبایی‌شناسی نیست بلکه تجربه‌ای زنده و پویاست که طبیعت گذرا و فصول را به داخل فضا می‌آورد. نوما ۲.۰ نشان می‌دهد که چگونه حتی یک فضای لوکس و مدرن رستورانی می‌تواند با بهره‌گیری از اصول وابی‌سابی – نظیر مواد بومی، عدم تجمل، دست‌ساز بودن عناصر و تغییرپذیری – تجربه‌ای آرامش‌بخش و اصیل برای میهمانان خلق کند.

.

• خانه ساحلی Norm Architects، دانمارک: دفتر معماری و طراحی داخلی Norm Architects در دانمارک نیز پروژه‌های متعددی با الهام از وابی‌سابی انجام داده است. یکی از آن‌ها خانه‌ای ساحلی در شمال زیلند دانمارک است که تجسمی از پیوند زیبایی‌شناسی اسکاندیناوی (هیوگه) با وابی‌سابی ژاپنی به‌شمار می‌رود. این خانه که رو به اقیانوس قرار دارد، مرز بین بیرون و درون را کمرنگ کرده و عناصر طبیعی محیط را به فضای داخلی کشانده است. طراحان نورم آرشیتکتس به‌طور مشخص بیان کرده‌اند که هدفشان نمایش «زیبایی سادهٔ چیزهای مرتبط با طبیعت» در این خانه بوده است. متریال‌های به‌کاررفته شامل چوب، سنگ و خاک در تونالیته‌های طبیعی است؛ برای مثال کفپوش‌ها و برخی دیوارها از بتن پولیش‌نشده با رنگ خاکستری گرم و گچ معدنی خنثی پوشیده شده‌اند که پایه‌ای خاکی و آرام برای دکور فراهم کرده است. در سراسر خانه پالت رنگی زمین‌گون حفظ شده و با لکه‌هایی از سبز و آبی ملایم که در سرامیک‌های دست‌ساز و پارچه‌های کتان و لینن دیده می‌شود تکمیل گشته است. مبلمان و وسایل خانه ترکیبی از طراحی معاصر ساده و عناصر روستیک است: مبل‌ها و تخت‌ها خطوط تمیز و مینیمال دارند اما در کنارشان سبدهای حصیری، فرش‌های پشمی با بافت درشت و میزهای چوبی قدیمی قرار گرفته‌اند. بسیاری از متریال‌ها عمداً کهنه و ناهموار انتخاب شده‌اند تا حس زندگی‌کرده و صمیمی بودن فضا تقویت شود. برای نمونه، کف اتاق‌ها قسمتی با رنگ پوشیده شده و قسمت‌هایی رنگ‌رفتگی و خراش طبیعی چوب دیده می‌شود که کنار هم تأثیر هنری زیبایی دارند (تلفیق نو و کهنه). این خانه نشان می‌دهد چگونه می‌توان اصول وابی‌سابی – نظیر استفاده از مواد خام، رنگ‌های خاموش، اشیاء فرسوده و فضای تنفس کافی – را در یک خانهٔ امروزی اسکاندیناوی پیاده کرد و فضایی هم آرام و خلوت و هم گرم و راحت به وجود آورد. پروژهٔ مذکور از سوی مجلات طراحی بین‌المللی بسیار مورد توجه قرار گرفت و نمونه‌ای الهام‌بخش برای گرایش تلفیقی Japandi محسوب می‌شود.

.

.

.

معماران، طراحان و نظریه‌پردازان کلیدی سبک وابی‌سابی

هر جنبش طراحی و زیبایی‌شناسی، مرهون افرادی است که آن را تعریف، ترویج و اجرا کرده‌اند. در مورد وابی‌سابی نیز چه در سرزمین مادری‌اش ژاپن و چه در معرفی جهانی آن، اشخاص مهمی نقش داشته‌اند. در این بخش به چند چهرهٔ کلیدی – از نظریه‌پردازان تا طراحان – اشاره می‌کنیم:

• لئونارد کورِن (Leonard Koren): معمار و نویسندهٔ آمریکایی که با کتاب مشهور «Wabi-Sabi for Artists, Designers, Poets & Philosophers» (۱۹۹۴) نقش بزرگی در معرفی مفهوم وابی‌سابی به غرب ایفا کرد. کورن در این کتاب و آثار دیگرش (از جمله Arranging Things) کوشید عصارهٔ زیبایی‌شناسی وابی‌سابی را برای مخاطبان غیرژاپنی توضیح دهد. تعریف معروف او – «وابی‌سابی زیبایی چیزهای ناقص، ناپایدار و ناتمام است؛ زیبایی چیزهای فروتن و بی‌تکلف و چیزهای نامتعارف» – به‌عنوان چکیدهٔ این فلسفه بارها نقل شده است. کورن تأکید داشت که وابی‌سابی بیش از آن‌که یک سبک دکوراسیون باشد، یک دیدگاه عمیق فلسفی دربارهٔ زندگی و زیبایی است. تلاش‌های او الهام‌بخش بسیاری از طراحان در اروپا و آمریکا شد تا زیبایی‌شناسی صنعتی و مدرن خود را بازنگری کنند و به سمت گرایش‌های ارگانیک‌تر و انسانی‌تر بروند.

• اندرو جونیپر (Andrew Juniper): نویسندهٔ بریتانیایی که کتاب «Wabi Sabi: The Japanese Art of Impermanence» (۲۰۰۳) را نوشت. جونیپر در این کتاب بر پیوند نزدیک ذن و وابی‌سابی تأکید کرده و شرح می‌دهد که چگونه آموزه‌های ذن – مانند دستیابی به زیبایی ناب و بی‌آلایش و پرهیز از فضل‌فروشی فکری – در قالب وابی‌سابی در هنر جلوه می‌کنند. او وابی‌سابی را پیامی می‌داند در مقابله با مادی‌گرایی و مصرف‌زدگی فزایندهٔ جوامع مدرن و از همین رو آن را برای دنیای امروز کاملاً مرتبط و ضروری می‌شمارد. کتاب جونیپر با ذکر مثال‌های متعدد از هنر و طراحی ژاپن و تطبیق آن‌ها با مفاهیم فلسفی، یکی از منابع معتبر برای درک عمیق‌تر وابی‌سابی به زبان انگلیسی است.

• سن‌نو ریکیو (Sen no Rikyū): اگرچه یک شخصیت تاریخی است و نه یک «طراح داخلی» به معنای معاصر، اما قطعاً باید در زمرهٔ پیشگامان وابی‌سابی ذکر شود. ریکیو در قرن ۱۶ میلادی آیین چای ژاپنی را از یک نمایش اشرافی به یک هنر و فلسفهٔ عمیق تبدیل کرد و با بنیان‌گذاری سبک وابی‌چا، اصول وابی‌سابی را وارد معماری، طراحی و چیدمان مراسم چای نمود. او باور داشت که زیبایی واقعی در سادگی و فروتنی است؛ از این رو اتاق چای را به یک فضای فوق‌العاده ساده (یک کلبهٔ کوچک گلی) تبدیل کرد و استفاده از ابزارها و ظروف زمخت و ناهماهنگ را رواج داد تا مهمان و میزبان را بر لحظهٔ حاضر و ذات خام اشیاء متمرکز کند. تعالیم ریکیو و شاگردانش (مانند اوراسنکه) پایه‌های زیبایی‌شناسی وابی‌سابی را در فرهنگ ژاپن نهادینه کرد و بعدها الهام‌بخش هنرمندان و معماران نوگرا شد. بسیاری از مفاهیم کلیدی وابی‌سابی – نظیر احترام به مواد طبیعی، نقش فضاهای خالی (Ma) و ارزش نقص و کهنگی – مستقیماً از میراث ریکیو در آیین چای به طراحی و معماری ژاپنی راه یافت.

• اکسل ورووردت (Axel Vervoordt): طراح و دکوراتور داخلی برجستهٔ بلژیکی که از پیشگامان به‌کارگیری عملی وابی‌سابی در طراحی داخلی معاصر در غرب محسوب می‌شود. ورووردت که یک مجموعه‌دار هنری و دلال عتیقه نیز هست، از دهه‌ها پیش مجذوب فلسفهٔ ذن و وابی‌سابی شد و این دیدگاه را در پروژه‌های طراحی متعدد خود جاری ساخت. فضاهای طراحی‌شده توسط او – از اقامتگاه‌های شخصی گرفته تا گالری‌های هنری و حتی کشتی‌های تفریحی – به واسطهٔ سادگی شاعرانه، ترکیب هنرمندانهٔ اشیاء قدیمی و جدید، پالت‌های رنگی خاموش و تمرکز بر روح فضا شناخته می‌شوند. ورووردت در کتاب خود «Wabi Inspirations» تصریح می‌کند که وابی‌سابی در کار او یعنی «جمال‌شناسی برگرفته از سادگی و اصالت، ارج نهادن به زیباییِ نقص، ظرافت در مواد طبیعی، نجابت بدون تجمل و پیوند سنت و بی‌زمانی». از معروف‌ترین پروژه‌های ورووردت، طراحی داخلی پنت‌هاوس گرینیچ در نیویورک (که در بالا شرح داده شد) و همچنین بازطراحی قلعهٔ شخصی‌اش در بلژیک (قلعهٔ ‘s-Gravenwezel) است که در آن‌ها اصول وابی‌سابی را با معماری اروپایی تلفیق کرده است. او در مصاحبه‌هایش بیان می‌کند که «زمان» را مانند یک مادهٔ نامرئی در طراحی به کار می‌گیرد – به این معنا که می‌گذارد فضاها با گذر زمان بهتر شوند و کهنگی و فرسایش بخشی از طراحی باشند. تاثیر ورووردت بر طراحان جوان غیرقابل‌انکار است؛ وی نشان داد که می‌توان زیبایی‌شناسی شرقی وابی‌سابی را به‌گونه‌ای در بافت زندگی و طراحی غربی ادغام کرد که نتیجه بسیار جذاب و کاربردی باشد.

• سایر چهره‌های معاصر: افزون بر افراد یادشده، در سال‌های اخیر بسیاری از طراحان داخلی و استودیوهای معماری در سراسر جهان به زیبایی‌شناسی وابی‌سابی روی آورده و آن را در کار خود جاری کرده‌اند. به عنوان نمونه، در دنیای طراحی داخلی نام‌هایی چون آنابل کوتوکو (Annabell Kutucu) در آلمان و آرجان دی فِیتر (Arjaan de Feyter) در بلژیک با پروژه‌هایی که تاکید بر بافت‌های خام، متریال‌های طبیعی و فضای خلوت دارند شناخته شده‌اند. آثار آن‌ها – از آپارتمان‌های شهری گرفته تا ویلاهای روستایی – جلوه‌هایی از وابی‌سابی مانند دیوارهای اندود نشده، کف‌های بتنی پرداخت‌نشده، مبلمان ساخته‌شده از چوب بازیافتی و ترکیب هوشمندانهٔ اشیاء قدیمی و جدید را نمایش می‌دهد. همچنین استودیوهای نوردیک نظیر Norm Architects (که پیش‌تر ذکر شد) با ترکیب وابی‌سابی و مینیمالیسم اسکاندیناوی در پروژه‌هایی از ژاپن تا اروپا نقش مهمی در ترویج این سبک داشته‌اند. در حوزهٔ نظری نیز پژوهشگران و نویسندگان متعددی مانند Beth Kempton (نویسندهٔ کتاب Wabi Sabi: Japanese Wisdom for a Perfectly Imperfect Life) تلاش کرده‌اند این فلسفه را از زاویه‌های تازه – مثلاً در زندگی روزمره و سبک زندگی – معرفی کنند. به طور کلی، وابی‌سابی از یک مفهوم بومی ژاپنی به زبانی جهانی در طراحی تبدیل شده است که این امر بدون کوشش مجموعه‌ای گسترده از معماران، طراحان و نویسندگان کنجکاو و خلاق میسر نمی‌شد.

آنابل کوتوکو (Annabell Kutucu)

آرجان دی فِیتر (Arjaan de Feyter)

Beth Kempton

وابی‌سابی چکیده‌ای است از نگرش ژاپنی به جهان که در آن زیبایی، نه در کمال و ثبات، که در نقص، ناپایداری و سادگی متجلی می‌شود. در عرصهٔ طراحی داخلی، این نگرش انقلابی آرام پدید آورده است؛ انقلابی در برابر فرهنگ مصرف‌گرای «نو نوار»، در برابر اتاق‌های بی‌نقص مجله‌ها و نمایش اینستاگرامی زندگی. فضاهایی که با الهام از وابی‌سابی طراحی می‌شوند، به ما یادآوری می‌کنند که خانه جای زندگی است نه نمایش. خراش روی میز چوبی آشپزخانه یا ترک ریز گلدان سفالی کنار پنجره نه‌تنها از زیبایی فضا نمی‌کاهند، بلکه داستان استفاده و زندگی در آن فضا را بازگو می‌کنند.

پیاده‌سازی وابی‌سابی در طراحی داخلی البته بدون چالش نیست. یکی از چالش‌ها این است که مرز بین سادگی عمیق و شلختگی اتفاقی را تشخیص دهیم. طراحی به سبک وابی‌سابی به مهارت و ظرافت زیادی نیاز دارد تا فضایی خلوت اما دلنشین پدید آید، نه فضایی سرد و خالی.

انتخاب اشیاء به‌ظاهر پیش‌پاافتاده و قدیمی باید آگاهانه و با دید زیبایی‌شناختی صورت گیرد تا نتیجه شکوهمند باشد نه آشفته. چالش دیگر درک صحیح این فلسفه در فرهنگ‌های غیرژاپنی است؛ خطر آن هست که وابی‌سابی صرفاً به‌عنوان یک «مد» یا استایل سطحی تقلید شود بدون درک روح آن. در صورتی که جوهر وابی‌سابی بیش از هر چیز در طرز فکر و احساس طراح و ساکنان نهفته است. اگر کسی تنها چند شیء کهنه و رنگ‌ورو‌رفته در خانه بگذارد ولی همچنان ذهنیتی کمال‌گرا یا مصرف‌زده داشته باشد، به حقیقت وابی‌سابی دست نیافته است.

با این وجود، روندهای اخیر نشان می‌دهد که نیاز به اصول وابی‌سابی یک نیاز واقعی و رو‌به‌رشد در جهان طراحی است. افزایش خستگی از فضاهای پرزرق‌وبرق و یک‌شکل مدرن، اشتیاق به طبیعت و اصالت، و دغدغه‌های زیست‌محیطی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا وابی‌سابی را به یک مرجع الهام بدل کنند.

در دوران حاضر که فناوری‌های دیجیتال و تصاویر مجازی فراگیر شده‌اند، مردم بیش از پیش به سوی اشیاء و فضاهایی گرایش پیدا کرده‌اند که «رد دست انسان» و «اثر گذر زمان» در آن‌ها مشهود باشد. خانه‌ای که کمی به‌هم‌ریختگی دوست‌داشتنی دارد، گوشه‌ای دنج برای نشستن و فکر کردن فراهم می‌کند، و ترکیبی از قدیم و جدید است، اغلب حس راحتی و آرامشی می‌دهد که یک آپارتمان کاملاً لوکس و استریل ممکن است فاقد آن باشد. وابی‌سابی با ارج نهادن به همین نواقص و غیرمنتظره‌ها، فضای ذهنی ما را نیز آزادتر می‌کند و اجازه می‌دهد در خانهٔ خود احساس رهایی و آسودگی کنیم.

در نهایت، می‌توان پیش‌بینی کرد که رویکرد وابی‌سابی در طراحی داخلی آینده نیز جایگاه خود را حفظ و تقویت خواهد کرد. گرایش به زندگی آهسته‌تر (slow living)، دور شدن از مصرف بی‌رویه، توجه به سلامتی روان و مدیتیشن، همه روندهایی هستند که با روح وابی‌سابی هم‌راستا هستند.

همچنین سبک وابی‌سابی در طراحی داخلی به‌دلیل انعطاف‌پذیری در ترکیب با دیگر سبک‌ها (مینیمالیسم، اسکاندیناوی، بوهمی و …) می‌تواند همچنان الهام‌بخش طرح‌های خلاقانه باشد. وابی‌سابی یادآور می‌شود که خانه بیش از آنکه یک نمایشگاه اشیاء باشد، یک موجود زنده است که با ما زندگی می‌کند و تغییر می‌کند. پذیرش این واقعیت ساده – که اشیاء و ما خود ناقص و فانی هستیم – ironically بیشترین آرامش و رضایت را به همراه می‌آورد.

همان‌گونه که در فلسفهٔ ذن گفته شده: چیزها را همان‌طور که هستند بپذیر، در لحظه حضور داشته باش و زیبایی را در همین اکنون ناقص پیدا کن. طراحی داخلی وابی‌سابی تجلی ملموس همین حکمت است؛ حکمتی که می‌تواند خانه‌های ما را به مکان‌هایی آرام‌تر، انسانی‌تر و شاعرانه‌تر برای زیستن بدل کند.

جهت دسترسی به مطالب بیشتر، به این صفحه از سایت مراجعه کنید.

جهت دسترسی به کتب مرتبط با طراحی داخلی، به این سایت مراجع کنید.