مبحث چهارم مقررات ملی ایران الزامات عمومی ساختمان

مقدمه:
این مجموعه، ویرایش دوم مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان با عنوان الزامات عمومی ساختمان است.
هدف از این ویرایش، آسان سازی استفاده و دسترسی به مقررات موردنظر در فصول مختلف، افزودن برخی ضوابط تکمیلی برای کاربرد گسترده تر و رفع برخی ابهامات و کمبودهای اصلی و ویرایش فنی و ادبی آن بوده است.
این مبحث تعیین کننده شکل، حجم و نحوه قرار گیری مجاز ساختمان در زمین و فضاهای باز آن و مقررات مربوط به حداقل های الزامی فضاها و تأمین نور و تعویض هوای آنها و همچنین ضوابط اختصاصی برخی تصرفهای متداول است.
تأمین ایمنی، آسایش، بهداشت، بهره دهی مناسب و صرفه اقتصادی فرد و جامعه از اصلی ترین اهداف مقررات ملی ساختمان محسوب میشود. بدین لحاظ در این مبحث نیز این اهداف در سرلوحه تدوین ضوابط قرار گرفته اند. در رابطه با امر ایمنی، الزامات مربوط به فضاها و عناصر واقع در مسیرهای دسترس و خروج ساختمان و همچنین جایگاه ها و بازشوهای امدادرسانی برای شرایطی مطرح گردیده که حوادثی چون زمین لرزه کارآیی دسترس های خروج در مبحث سوم را دچار مخاطره نموده باشد و تلاش شده تا علاوه بر دسترس و خروج ایمن، امکان امدادرسانی به ساکنان را از خارج از ساختمان فراهم سازد. تأمین نور و تعویض هوای کافی در رابطه با هدف های آسایش و بهداشت مطرح شده و استفاده مناسب و بهینه از فضاهای داخلی ساختمان و حتی فضاهای واقع در زیر زمین و میان طبقهها و… در رابطه با هدف های صرفه اقتصادی و بهره دهی مناسب ضابطه مند گردیده است.
از طرف دیگر موضوع حفظ هویت فرهنگی جامعه نیز در این مبحث مطرح است. اگر چه منظر شهری باید از طریق طرحها و ضوابط و راهنماهای طراحی شهری قاعده مند و هدایت شود، اما الزامات عمومی مقررات ملی ساختمان نیز بر ساماندهی منظر شهری تأثیر گذار است.
رعایت اصول و الزامات معماری اسلامی ایرانی از دیگر رویکردهای جدید و مهم در این ویرایش است. در این راستا ابتدا انتظارات عملکردی در ساختمان برای حفاظت از ارزش های اسلامی ایرانی از جمله تامین امنیت معنوی، حفظ حریم های خصوصی، رعایت اعتدال در سهم فضاها، اعتلای مظاهر و نمادهای معماری اسلامی، نمایش آبادانی و نشاط، بهره گیری از تجربیات معماری بومی و … تبیین شده است. سپس سعی شده در فصول و قسمت های مرتبط الزاماتی برای دستیابی به این انتظارات ارائه شود. با همین دیدگاه، موضوعات مهمی همچون کنترل اشراف به ساختمان های مسکونی و بین واحدها، رعایت هماهنگی حجم و نمای ساختمان در دست احداث با ساختمان های موجود، به ویژه در بافت های تاریخی، مقررات فضای ورودی و نحوه دسترسی و جانمایی فضاهای اصلی در ساختمانهای مسکونی و الزامات برای همجواری فضاها و ساختمان ها برای جلوگیری از تداخل حریم های خصوصی و عمومی و مزاحمت بین آنها نیز در این ویرایش مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
علاوه بر آن، مقرراتی که در دهه های ابتدای قرن حاضر به تصویب رسیده، عمدتا موجب کنار گذاشته شدن معماری گذشته و رواج معماری مدرن گردید. اما توجه به نحوه استقرار ساختمان و فضاهای آن در فرهنگ معماری و شهرسازی گذشته و به ویژه قانونی کردن ساختمان های دارای حیاط مرکزی پس از گذشت حدود 70 سال از تدوین آئین نامه های ساختمانی ابتدای قرن، اقداماتی است که در این مبحث انجام می گیرد. در دسته بندی ساختمان ها از نظر ارتفاع، در گروه أ-3، یک و دو طبقه، قرارگیری ساختمان در اطراف حیاط مرکزی مجاز شمرده شده است. عناصر معماری متداول در گذشته نیز که بخشی از ارزش های آن را تشکیل می داد، در نظر گرفته شده و تلاش جهت انطباق معماری گذشته با ضوابط کنونی، مثل امکان تعبیه گودال باغچه و نورگیری برای اتاق های تو در تو و …. از جمله اقداماتی است که در این ویرایش در ارتباط با احیای هویت گذشته در معماری امروز صورت می گیرد.
به منظور ضابطه مند ساختن طیف گسترده ای از ساختمان ها و سازه های مشمول مقررات ملی ساختمان، ابتدا این بناها بر اساس أ – انواع فضاهای ب- انواع تصرفهاء پ – انواع ساختمان ها (گروه های هشت گانه) تقسیم بندی می شوند و سپس مقررات مرتبط با هر نوع فضا تدوین و از ترکیب فضاها، تصرفها شکل گرفته و از ترکیب تصرفها، ساختمان های گوناگون پدید آمده و بدین ترتیب مقررات حوزه شمولی در حد اغلب ساختمان ها و تصرفها و فضاهای متداول می یابد. ساختار این ویرایش، با در نظر داشتن ویژگی های کلی زیر تنظیم شده است:
1-اساس فصل بندی به گونه ای است که سلسله مراتب مقررات، از اهداف و الزامات کلی آغاز شده و با گذر از مقررات کمی و ضوابط فیزیکی فضاها و تصرفها به مقررات مربوط به عناصر و جزئیات مهم ساختمان منتهی می شود.

2- این ویرایش، بر اساس دیدگاه فضا محور تنظیم شده است. یعنی تمام الزامات کلی و اصلی
مربوط به هر فضا از جمله اندازه ها، پوشش دیوار و کف، تهویه و نورگیری و عناصر مهم آن در چارچوبی مشخص در کنار هم آورده شده تا مراجعه و استفاده از آن آسان شود. در ضمن در یک فصل جدا، نکات اساسی و حداقل الزامات مربوط به نور گیری و تهویه فضاهای ساختمان به صورت یکجا به همراه یک جدول خلاصه، همچون ویرایش نخست، ارائه گردیده است.

3- فصلی با عنوان مقررات اختصاصی تصرفها ایجاد شده است که در آن برخی ضوابط مهم
اختصاصی هر تصرف که تفاوت در سطح الزامات عمومی را در آنها نشان می دهد، بیان گردیده
است.

4- فصلی با عنوان مقررات خاص ساختمانهای بلند افزوده شده است که در آن الزامات مهمی مانند وضعیت خاص راه های خروج، برق اضطراری، فضای مدیریت، تهویه عمومی و در ساختمان های بلند ارائه گردیده است.

5- فصل الزامات عمومی عناصر و جزئیات مهم ساختمان با انسجام بیشتر تکمیل شده و الزامات مربوط به جزئیات بیشتری از ساختمان ارائه گردیده است.

6- در برخی قسمتهای این مبحث، با توجه به بازتاب انتشار و کاربرد ویرایش نخست آن در جامعه فنی و اجرایی کشور و با استفاده از نسخه های جدیدتر مقررات سایر کشورها و همچنین با استناد به نتایج مطالعات و تحقیقات انجام شده در فاصله بین انتشار ویرایش نخست و دوم، الزامات جدیدی افزوده شده و یا الزامات پیشین تعدیل گردیده اند.
در خاتمه خاطرنشان می شود که این مبحث شامل الزامات عمومی ساختمانها و فضاهاست و استانداردها و ضوابط تفصیلی و تخصصی که در برخی فضاها یا ساختمان ها مانند بیمارستان ها، صنایع تولیدی سنگین، تاسیسات نظامی و …. مطرح هستند، اصولا در دامنه شمول الزامات عمومی ساختمان قرار نگرفته و نیازمند ضوابط تخصصی به روز و جزئیاتی هستند که توسط مراجع ذیربط تهیه و ابلاغ می شوند. علاوه بر آن، در این ویرایش تلاش گردیده تا بخشی از تفاوت های مهم در سطح الزامات عمومی که ناشی از شرایط متفاوت اقلیمی و جغرافیایی هستند، بیان شود. اما ضوابط تفصیلی منطبق با شرایط اقلیمی خاص در کشور، به تدریج در ویرایش های بعدی و یا به صورت مدارک پشتیبان تکمیل و تدوین خواهد شد.
کمیته تخصصی مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان