پروژه پاکت میانی (Middle envelope apartment) نمادی از مفهوم خانه در دوران مدرن شهرنشینی است. در این پروژه، به جای تقابل سنت و مدرنیته، این دو عنصر به‌طور هماهنگ و موازی با هم ترکیب شده‌اند. در میان ساختمان‌های پرتراکم شهری که معنای خانه به ‌سادگی فراموش شده است، ما تصمیم گرفتیم حس گمشده‌ی خانه و در پی آن، مفهوم خانواده را بر فراز یکی از برج‌های تهران دوباره زنده کنیم.
پروژه پاکت میانی که توسط گروه سرمایه‌گذاری پایگان بازسازی شده، با استفاده از یک الگوی معماری ایران باستان، به بازگشت همبستگی خانواده اصیل ایرانی کمک می‌کند.

ایده پاکت میانی (Middle envelope apartment)
پاکت میانی واحدی با مساحت ۲۱۱ مترمربع در طبقه دوازدهم برج‌های خیام واقع در خیابان هرمزان غرب تهران قرار دارد. این برج‌ها که قدمتی طولانی دارند، به برج‌های شاه گلی معروف هستند. در فرآیند بازسازی خانه، تخریب اولین گام محسوب می‌شود و پس از تخریب کامل، طراحی آغاز می‌گردد که خود با چالش‌هایی همراه است. چالش‌هایی نظیر تاسیسات ساختمان، ستون‌های اصلی، انتقال مصالح و قوانین برج. در این پروژه، پس از تخریب، معمار با ستون‌ها و تاسیساتی در میانه خانه برخورد کرد که امکان تخریب آن‌ها وجود نداشت. ایده اولیه طرح از علی ابراهیم زاده، مدیرعامل گروه پایگان، پنهان نکردن تاسیسات و لوله ها در پاکت میانی بود.
طرح پیشنهادی باید برای ساکنان زیبا، کارآمد و راحت می‌بود. با بررسی و تحقیقات انجام شده توسط دفتر معماری کراس و معمار پروژه مهرداد مکارمی، پیاده‌سازی یکی از معماری‌های باستانی ایران به نام چهارصفه انتخاب شد. الگویی کهن از معماری ایرانی که شاید در قرن ۲۱ و زندگی مدرن امروز به نظر دور از ذهن می‌آمد، اما گروه پایگان این کار را به انجام رساند.

معماری چهارصفه چیست؟
چهارصفه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های معماری مسکونی در ایران شناخته می‌شود. این الگوی معماری، جدای از مباحث اقلیمی، از نظر معناگرایی نیز از دوران باستان اهمیت ویژه‌ای داشته و در طرح‌های مختلف تکرار شده است. از مزایای مهم چهارصفه می‌توان به ایجاد فضایی باز و کاربردی در میانسرا، اجتماع خانواده در چهارصفه و ارتباط این فضا با سایر بخش‌های خانه اشاره کرد.
الگوی چهارصفه به دو دسته تقسیم می‌شود: چهارصفه حیاط وسطی و چهارصفه حیاط کناری. الگوی اول (چهارصفه حیاط وسطی) در عرصه و اعیان خانه ظاهر می‌شود و فضای مرکزی چهارصفه به‌صورت باز و مربعی است که دسترسی به اتاق‌ها را فراهم می‌کند. در الگوی دوم (چهارصفه حیاط کناری) فضای مرکزی چهارصفه پوشیده شده و الگوی چهارصفه، بخش اصلی یا کلی اعیان خانه را تشکیل می‌دهد. در ارتباط بین عرصه و اعیان، نظم خاصی در طراحی نما و تقارن رعایت شده است و امکان ارتباط اتاق‌ها با حیاط پیرامون فراهم آمده است.
در طراحی پاکت میانی از الگوی دوم استفاده شده است که در ادامه به پیاده سازی این الگو در پاکت میانی می پردازیم.

در پاکت میانی چگونه از الگوی چهارصفه استفاده شد؟
هدف ما این بود که از فضای میانی خانه به عنوان یک نقطه مرکزی برای افزایش همبستگی اعضای خانواده بهره ببریم. بنابراین، باید کاربردی را در نظر می‌گرفتیم که بتواند تعاملات خانوادگی را به حداکثر برساند و در زمان‌های مختلف این ارتباط را حفظ کند. به این دلیل، این فضا به گونه‌ای طراحی شد که شامل بخش‌هایی مانند محل تعامل اعضای خانواده هنگام تهیه غذا، محل سرو و آماده‌سازی غذا، نگهداری مواد غذایی و شست‌وشوی ظروف باشد. در این طرح، آشپزخانه و ناهارخوری به عنوان محور اصلی خانه قرار گرفته‌اند و با استفاده از آجر که نمادی از گرما و صمیمیت است، فضایی ایجاد شده که همچون قلب خانه می‌تپد. این فضا نشانگر ارتباط مستمر ساکنان در زمان‌های متفاوت سرو و پخت و پز غذا است و از گذشته تا کنون نماد زندگی و گرما در خانه بوده است.
اتصال پاکت میانی (Middle envelope apartment) به اتاق خواب‌ها و نشیمن از دیگر ویژگی‌های این طرح است که حس همبستگی میان ساکنان را تقویت می‌کند. طراحی به گونه‌ای است که اعضای خانواده در زمان‌های مختلف به راحتی می‌توانند کنار هم جمع شوند، بدون اینکه نیاز باشد از سایر نقاط خانه گذر کنند.
در ادامه، با تبدیل بخشی از نشیمن به یک حیاط در کنار پاکت میانی، الگوی چهارصفه تکمیل شد و حس خانه به بهترین شکل ممکن القا شد. حیاطی در میان یک برج بلند که شاید کمتر طراحی جرأت فکر کردن به آن را داشته باشد. با ایجاد حیاطی که دارای گلخانه و آب‌نما است و استفاده از بتن در کف، حس زمین به خوبی منتقل شده و الگوی چهارصفه با دقت و شباهت بالا طراحی و اجرا شده است.

ویژگی‌های پاکت میانی
پاکت میانی تلفیق معماری مدرن و سنتی در یک برج به شیوه‌ای نوآورانه الگوهای کهن را به اجرا در می‌آورد. این طراحی به عنوان یک خانه کامل، شما را به زندگی در آن دعوت می‌کند تا تجربه‌ای از شور و نشاط، همبستگی و آرامش را در کنار جلوه‌های مدرنیته احساس کنید.
ایجاد یک حیاط و تراس در برج، چیزی است که در هیچ یک از واحدهای دیگر دیده نمی‌شود. این سنت‌شکنی و طراحی یک حیاط با گلخانه، از جذابیت‌های این خانه به شمار می‌رود که این واحد را و حس شادابی و طراوت را در فضای داخلی خانه به ارمغان می‌آورد.
استفاده از متریال‌های سنتی همراه با عناصر مدرن در این معماری، یک ترکیب جسورانه از سنت و مدرنیته را به نمایش گذاشته است. بهره‌گیری از آجرهای handmade در نمای پاکت میانی که در رنگ، بافت و سایز کاملاً اختصاصی برای این پروژه طراحی شده و همچنین کاربرد بتن در کف و سقف و درب خانه، به عنوان مصالحی که از گذشته‌های دور در ساخت و ساز به‌کار می‌رفتند حسی نوستالژی به خانه می دهد. در کنار آنها استفاده از شیشه‌هایی با طیف شفافیت، به‌عنوان یک متریال برای دیوارهای اتاق، محیطی را برای خانه ایجاد کرده است.
به‌کارگیری صحیح از تکنولوژی برای افزایش کارایی (هوشمند‌سازی کامل) آخرین مرحله از فرآیند بازسازی پاکت میانی است. پاکت میانی به طور کامل در بخش‌هایی مانند سیستم‌های گرمایش و سرمایش، تهویه، نورپردازی و موارد مشابه به هوشمندی رسیده است و با فراهم کردن فضایی هوشمند، زندگی آسان‌تری را برای ساکنین مهیا می‌سازد.

سخن پایانی
در یک نگاه کلی، می‌توان گفت که پروژه پاکت میانی نمونه‌ای در ترکیب معماری مدرن و سنتی محسوب می‌شود. این جسارت نه تنها چالش‌ها را به خوبی مدیریت کرد، بلکه به خلق یک معماری انجامید که اثری جدید را به یادگار گذاشت. شاید بتوان مهم‌ترین ویژگی پاکت میانی را در تبدیل تاسیسات غیرقابل تخریب به یک اثر زیبا و کارآمد با الهام از الگوی معماری ایرانی دانست. در اینجا، مسیر برای معماران و طراحان باز می‌شود تا هیچ المانی را برای طراحی نادیده نگیرند و همواره به دنبال خلق ایده‌های نو باشند.